ภูมิปัญญาในการคัดสรรวัสดุและเครื่องมือที่ใช้ในการทอ-การย้อมสีธรรมชาติ

การย้อมสีธรรมชาติ การย้อมสีเส้นฝ้ายและเส้นไหม ตลอดจนการย้อมผ้าให้เป็นสีต่างๆ ด้วยสีธรรมชาตินั้น มีกรรมวิธีสืบทอดกันมาแต่โบราณ ส่วนมากใช้สีที่ได้จากเปลือก ราก ใบ ดอก แก่น ลำต้น หรือผลของต้นไม้ โดยผสมกับวัตถุดิบอื่นๆ เช่น ด่าง เกลือ ขั้นตอนการย้อมต้องอาศัยพลังงานจากแสงอาทิตย์ช่วยทำให้แห้งและสีเกาะติดเส้นใย สีได้จากต้นไม้มีหลายสี เช่น

สีแดง ได้จากยอป่า มะไฟ เปลือกหุ้มเมล็ดคำแสด แก่นฝาง เปลือกสมอ ใบสัก เปลือกสะเดา เปลือกรากยอบ้าน ดอกมะลิวัลย์ แก่นมะกล่ำต้น แก่นประดู่

สีเหลือง ได้จากหัวขมิ้นชัน ขมิ้นอ้อย แก่นไม้พูด ดอกกรรณิการ์ รากฝาง ใบมะขาม ผลมะตูมดิบ ใบหรือเปลือกมะขามป้อม เปลือกมะพูด แก่นแข ใบเสนียด แก่นแค แก่นฝรั่ง แก่นต้นปีบ หัวไพล ใบขี้เหล็ก แก่นขนุน เป็นต้น

สีน้ำตาล ได้จากเปลือกโกงกาง เปลืองสีเสียด เปลือกพะยอม เปลือกผลทับทิม เปลือกสนทะเล เปลือกต้นนนทรี เปลือกแสมดำ เปลือกฝาดแดง เปลือกและผลตะโกแก่นคูน แก่นทองหลาง เป็นต้น

สีน้ำเงิน ได้จากอัญชัน ลูกหว้า กระเจี๊ยบแดง ต้นและใบคราม แก่นลำดวน

สีคราม ได้จากใบ ต้น ราก ของต้นคราม

สีเขียว ได้จากใบหูกวาง เปลือกเพกา เปลือกต้นมะขวิด เปลือกสมอ เปลือกกระหูด เปลือกสมพิเภก ใบตะขบ เป็นต้น

สีเขียวแกมกากี ได้จากรากขนุน เปลือกเพกา สมอป่า เป็นต้น

สีดำ ได้จากผลสมอพิเภก ผลมะเกลืออ่อน เปลือกรกฟ้า ผลมะยมป่า เปลือกมะขามเทศ เป็นต้น

นอกจากพืชแล้ว ครั่งหรือขี้ครั่ง ยังให้สีธรรมชาติ ที่เป็นสีธรรมชาติ ที่เป็นสีแดงอีกด้วย วิธีการย้อมครั่งมีดังนี้ ต้องนำครั่งมาตากแดดให้แห้ง แล้วป่นให้ละเอียด แช่ในน้ำมะขามเปียกประมาณ 6 ชั่วโมง เสร็จแล้วตั้งไฟให้เดือด เอาฝ้ายหรือไหมจุ่มน้ำแล้วบิดให้หมาด แล้วนำลงย้อมสีครั่งในอ่างที่เตรียมไว้ แช่ไว้ประมาณ 30 นาที ยกขึ้นบิดและล้างน้ำ ผึ่งให้แห้ง

การย้อมสีแดงจากดอกคำฝอย นำดอกคำฝอยตำให้ละเอียด ห่อด้วยผ้าขาวบาง ผสมน้ำด่างเพื่อให้เกิดสี (น้ำด่างทำจากขี้เถ้าของต้นผักขมหนามซึ่งแก่จนเป็นสีแดงหรือสีน้ำตาลตากให้แห้งสนิท แล้วนำไปเผาไฟให้เป็นขี้เถ้า ผสมน้ำทิ้งให้ตกตะกอน รินเอาแต่น้ำใสๆ มาผสมสี) การต้มน้ำดอกคำฝอย ต้องต้มให้น้ำออกมากๆ จนเหนียวเก็บน้ำสีไว้ จากนั้นเอาแก่นไม้ฝางมาไสกบ แล้วต้มให้เดือดร้อนประมาณ 6 ชั่วโมง ช้อนกากทิ้งเมื่อต้องการจะย้อม นำน้ำสีทั้งสองอย่างรวมกัน แล้วเติมสารส้มลงไปเล็กน้อย คนให้เข้ากัน นำฝ้ายหรือไหมลงย้อมในอ่างแล้วผึ่งให้แห้ง

Tags: ผ้าทอพื้นบ้านภาคใต้